Ποντιακοί χοροί

ΔΕΙΤΕ ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΣΤΕΓΗΣ ΠΟΝΤΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ,

Σπαρτιάτες χορεύουν πυρίχιο (450 π.χ.) χορός με ιστορία 2.500 χρόνων!!!

Στο χορευτικό της Καλλιτεχνικής Στέγης, μπορεί καθένας, ανεξάρτητα από το επίπεδό του, ακόμη και εντελώς αρχάριος, να μάθει να χορεύει ποντιακά, σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι ποντιακοί χοροί είναι ανεξάντλητοι και δύσκολα μπορεί να τυποποιηθούν, αφού χορεύονται σε αμέτρητες παραλλαγές. Παρακάτω θα βρείτε μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία, που θα βοηθήσουν τους έμπειρους χορευτές, να εμβαθύνουν περισσότερο στο αντικείμενο. Βέβαια, δεν χρειάζεται να γνωρίζει κανείς όλους τους χορούς. Ο καθένας στο χορευτικό μπορεί να κρατήσει, απλά, ότι του αρέσει και ότι πράγματι θέλει να μάθει. Σημασία έχει να ζει κανείς “τη χαρά του χορού”.

• Ανεφορίτσας: Χορός της Γαλίαινας (ευρύτερη περιοχή Ματσούκας-Τραπεζούντας) μια μορφή σερανίτσας με μονό τικ
  ή Κιζέλα: Πήρε την ονομασία από τους στίχους του τραγουδιού “Κόρη κατήβα σο μαντρίν ελλύεν η κιζέλα”
• Από παν και κα: Χορός της περιοχής Ματσούκας Τραπεζούντας που χορευότανε επιτόπια με μικρά πηδηχτά βήματα με πιάσιμο από τη μέση
  ή Καπικεέτκον: Όπως ονομαζόταν ο χορός στην περιοχή της Λιβεράς και χορευόταν με το σκοπό “εσκέρτε ο Γακούπ Αγάς”
  ή Αγκαλιαστόν: Η ονομασία του Χορού στην Γαλίαινα (Ματσούκα)

• Από πάν και κα Χορός του Αγ-Ταγ-Μαντέν, περιοχή που βρίσκεται κοντά στην Αγκυρα (εσωτερική μετανάστευση στις αρχές του 1800 από την Αργυρούπολη)
  ή τικ: Χορός που πιάνονταν από τους ώμους όπως το κότσαρι.Κάτι ανάμεσα σε χασαποσέρβικο και τικ.

• Αλματσούκ Χορός της περιοχής Καρς
  ή Αρματσούκ:
• Ατσιαπάτ: Χορός που χορευότανε στα Πλάτανα κωμόπολη Δυτικά της Τραπεζούντας (στα τούρκικα ονομάζεται Akcapat) απ’όπου πήρε και το όνομά του. Την ίδια ονομασία συναντάμε και στην Ματσούκα, όπου χορευότανε και από γυναίκες
• Γέμουρα: Χωριό ανατολικά της Τραπεζούντας. Στην περιοχή Σεβάστειας χορευόταν σαν μία μορφή Τρυγώνας Στα χωριά μεταξύ Γέμουρας – Τραπεζούντας χορευόταν σαν παραλλαγή του εταιρέ.
• Γετίερε: Χορός της Αργυρούπολης του Πόντου
  ή Γεντίαρατς: Σημαίνει χορός των 7 διαγωνιζομένων γεντί=εφτά, αρατς=διαγωνισμός
  ή Γαντίαρα: Σημαίνει εφτά μικρά δρομάκια γεντί= εφτά, αρά =μικρός δρόμος
• Γιουβαρλαντούμ: Σημαίνει κατρακύλισμα. Χορός των περιοχών Αγ-Νταγ-Μαντέν και Σαμψούντας. Χορεύεται σε παραλλαγές με διαφορετική μουσική και σε άλλες περιοχές του Πόντου όπως, Αργυρούπολη & Πάφρα Ο πρώτος κρατάει μαντήλι και κάνει λαβύρινθο
• Διπάτ: Το όνομα του χορού στην Τραπεζούντα. Πήρε το όνομά του από τα δύο επιτόπια πατήματα.
  ή Γιαβαστόν: Σημαίνει αργός χορός
  ή Κοδεσπενιακόν: Χορός της οικοδέσποινας
  ή Ομάλ Τραπεζούντας: Το όνομα του χορού στην Ελλάδα
• Διπλόν Κότς: Λέγεται ότι έχει την προέλευση του από την Αρμενία
  ή Τίταρα:
  ή Τριπάτ: Η ονομασία πάρθηκε από τρία επιτόπια πατήματα της φτέρνας
• Διπλόν ομάλ: Χορός της Περιοχής του Κιουμούς Μαντέν (Μεταλλείο Σίμ) παραλλαγή του Κοτσιχτόν Ομάλ
• Εταιρέ: Πήρε το όνομά του από τον στίχο του τραγουδιού “πέρνιξον με έταιρε”. Χορευότανε στην Τραπεζούντα.
• Εμπρ’ Οπίς’ : Ονομάζεται και Κερασουντέϊκον Ομάλ ή Λάχανα (από το γνωστό τραγούδι που το χόρευαν ακούγοντας το) ή Εμπρ΄ Οπίσ’. Δεξιόστροφος χορός που χορεύεται σε κλειστό κύκλο, έχει 6 βήματα, η λαβή είναι με τα χέρια λυγισμένα από τους αγκώνες και το πιάσιμο από τις παλάμες.
• Θανατί λάγκεμαν: Χορός της περιοχής Πάφρας. Είναι ο χορός με τον οποίο αυτοκτόνησαν οι κοπέλες που ήταν κλεισμένες στο κάστρο του ποταμού Αλυ για 48 ημέρες.
• Θύμιγμα: Τελετουργικός χορός του γάμου. Χορεύεται από εφτά ζευγάρια με πρώτο το ζευγάρι των νεόνυμφων, και ένα μόνο (τέκ), κρατώντας λαμπάδες
  ή Εφτά ζευγάρια και το τέκ: Πήρε το όνομά του από τους στίχους του τραγουδιού “εφτά ζευγάρια και το τέκ κρατούνε τη λαμπάδα”
• Καλόν κορίτς: Χορός της περιοχής Ματσούκας Τραπεζούντας. Μία μορφή σερανίτσας που πήρε το όνομα από τον στίχο του τραγουδιού “Καλόν κορίτς, καλόν κορίτς, καλόν κ’εβλοημένον”
  ή Παπόρ: Πήρε την ονομασία από τον στίχο του τραγουδιού “Μάνα τέρεν το παπόρ ντ’ άσκεμα κουνίεται”
• Κελ κίτ: Σημαίνει “έλα και φύγε” Κωμόπολη στα όρια Σεβάστειας-Κολωνίας (Νικόπολις). Ο χορός πάει στα αριστερά
• Κοριτσί χορόν: (Κισλάρ καϊτεσί) Χορός της περιοχής Πάφρας. Χορεύθηκε το 1680 στο κάστρο του ποταμού Aλυ (Κισλάρ καλέ) και συμβολίζειτο δίλημμα αυτοκτονία ή παράδοσης στους Τούρκους.
• Κότς: Χορευότανε σχεδόν σε όλο τον Πόντο με παραλλαγέςστο κράτημα των χεριών. Στον Ανατολικό Πόντο κρατιότανε από τις παλάμες ενώ στο δυτικό από τους ώμους όπως το κότσαρι.
• Κοτσαγκέλ: Χορευότανε στο τέλος της γαμήλιας διασκέδασης. Μ’ αυτόν τον χορό αποχωρούσαν οι καλεσμένοι για τασπίτια τους. Ο πρώτος κρατάει το μαντήλι.
• Κοτσάκι: Αντικριστός ζευγαρωτός χορός της Νικόπολης (καρσιλαμάς)
  ή Κετσέκ Κετσέκ: Ο ίδιος χορός με διαφορετική μουσική χορευότανε σε χωριά της Τραπεζούντας
• Κότσαρι: Χορός της περιοχής Κάρς, που οι χορευτές πιάνονται από τους ώμους.
• Κοτσικτόν ομάλ: Χορευότανε σε μικρές παραλλαγές σε όλες σχεδόν τις περιοχές του Πόντου, όπου του δίνανε και ανάλογη ονομασία
  ή Εμπρ οπίς: Σημαίνει μπρος-πίσω
  ή Ομάλι: Η ονομασία στην περιοχή της Νικόπολις
  ή Τσαραχότ: Το όνομα του χορού στην περιοχή του Αγ-Νταγ-Μαντέν με μικρή παραλλαγή στα βήματα.
  ή Φουλούρ Η ονομασία του χορού σε χωριά της Ματσούκας
  ή Αργολαβάς: Η ονομασία του χορού στην Πάφρα
  ή Κερασουνταίϊκον: Τα τρία τελευταία ονόματα δόθηκαν στην Ελλάδα
  ή Ομάλ Κερασούνταςή Λάχανα Πήρε το όνομα στην Ελλάδα από το τραγούδι ‘Λάχανα πουλίμ’ λάχανα”
• Κούσερα: Χωριό κοντά στη Μονή Ιωάννη του Βαζελώνα. Μία μορφή τικ σε γρήγορο ρυθμό με τα χέρια κάτω.
  ή Μοσκώφ: Η ονομασία του χορού στην Ελλάδα, χορευότανε από κάποιον ονόματι Μοσκοφίδη στην Θεσσαλονίκη, ο οποίος πρόσθεσε κάποιους αυτοσχεδιασμούς στο χορό. Από αυτόν πήρε και το όνομα.
• Κωσταντίν Σάββας: (Οσμάν Αγάς) Φρούραρχος στρατηγός της Πάφρας-Σαμψούντας το 1202. Διαφώνησε με τον Αλέξιο Κομνηνό το 1204 μετά την κατάληψη της Κων/πολης από τους Φράγκους, θέλοντας να κάνει χωριστό κράτος στην περιοχή της Γεζελώνας(Πάφρα-Αμισός-Κάβζα κλπ.). Είναι παραλλαγή του Γιουβαρλαντούμ.
• Λέτσι: Χορός της περιοχής Κάρς. Παραλλαγή της λετσίνας σε αργό ρυθμό.
• Λετσίνα: Χορός της περιοχής Κάρς.
• Μαντήλια: Χορός του Κιουμούς Μαντέν (Μεταλλείο Σίμ) Χορευότανε και στους γάμους, στο δρόμο μπροστά από το ζευγάρι.
• Μαύρον πεγάδ: (Καρά Πουνάρ) Χωριό της Πάφρας
• Μαχαίρια: Χορός επίδειξης μαχαιριών. Αναφέρεται στην Κύρου Ανάβαση από τον Ξενοφώντα όταν χορεύθηκε από δύο Θράκες στην Ορντού (Κοτύωρα)
  ή Tη μαχαιρί
  ή Πιτσάκ οϊνί: Η Τούρκικη ονομασία του χορού
• Μαχμόρ: Χορός της Νικόπολης (Αξί Κοϊ)
• Μηλίτσα: Σημαίνει μικρή μηλιά
• Μητερίτσα: Χορός των παραλίων και των σαλονιών της Τραπεζούντας φερμένος από την Ευρώπη με τραγούδι στην Νεοελληνική γλώσσα (Καντρίλιες). Πήρε την ονομασία του από τον στοίχο “Μητερίτσα μου γλυκιά έχω μια αγαπητικιά”
• Μονόν Χορόν: (Τέκ καϊτέν) Χορός που χορευότανε από τους αντάρτες της Πάφρας
• Μουζενίτκον ή Κιμισχαναλίδικον: Η Μούζενα είναι χωριό της Αργυρούπολης. Κιουμουσχανέ είναι η Τούρκικη ονομασία της Αργυρούπολης
• Μωμογέρια: Υπάρχουν σε διάφορες παραλλαγές ακόμη και σαν θεατρικές παραστάσεις με Αριστοφανικό διάλογο (λαϊκά δρώμενα)
• Ντολμέ ή Τσολμέ: Χορός της περιοχής Όφι (Ανατολικά της Τραπεζούντας)
• Ομάλ Μονόν: Απλός χορός με έξι βήματα που δεν χρειάζεται ιδιαίτερη χορευτική ικανότητα και τον συναντάμε στην περιοχή Τσιμεράς στην Αργυρούπολη και στηνΤραπεζούντα.
• Ομάλ (Κάρς): Ίδιος χορός με τον προηγούμενο με έντονο τρέμουλο στο σώμα.
  ή Παϊπούρτ: Πόλη Νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας έξω από τα όρια του διεκδικούμενου Πόντου του 1918-1922.
  ή Τιζ: Ο ίδιος χορός σε πιο αργή μορφή στο Αγ Ντάγ Μαντέν
• Ούτσαϊ: Χορός της Νικόπολης με έντονο τρέμουλο με 10 βήματα. Αλλάζει η θέση των χεριών ανάλογα με την περιοχή που χορευόταν.
  ή Ούτσαλτι: Σημαίνει 3-6 στα Τούρκικα
  ή Κουνιχτόν: Η ονομασία στο Αξι Κιοϊ Νικόπολης από το έντονο τρέμουλοστο σώμα
  ή Ομάλ Γαρασάρης Η ονομασία στην Ελλάδα.
• Πατούλα: Το όνομα του χορού στο Δυτικό Πόντο. Πήρε την ονομασία του από τον στίχο “Τη Πατούλας η μάνα, τ’εμόν η Καλομάνα”
  ή Πιπιλομάτενα: Το όνομα του χορού στον Ανατολικό Πόντο. Πήρε την ονομασία του από τον στίχο: “Την Πιπιλομάτεναν, ούϊ ανάθεμά τεναν”
  ή Κόρη Κοπέλα: Ο ίδιος χορός σε μικρή παραλλαγή με διαφορετική μουσική όπως ονομαζόταν στην Γαλίαινα.
• Σαμσόν Χορός της περιοχής Σαμψούντας
• Σαρικούζ Θα πει ξανθό κορίτσι στα Τούρκικα. Λέγεται ότι είναι ο χορός του θερισμού. Υπάρχει σε διάφορες παραλλαγές, σε πολλέςπεριοχές του Πόντου.
• Σέρρα: Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός. Πήρε την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα. Υπάρχει σε διαφορετικές μορφές ανάλογα με την περιοχή.
  ή Λάζικον: Το όνομα του χορού στην περιοχή του Όφεως όχι γιατί ήτανχορός των Λαζών αλλά γατί οι Οφλίδες είναι κάτοικοι της Λαζικής χώρας.
  ή Τογιαλίδικον: Το όνομα του χορού στην περιοχή Τόνιας
• Σερανίτσα ήΧαιρεανίτσα ή Εικοσιένα ή Αρμενίτσα Χορός του Νοτιοανατολικού Πόντου. Πήρε το όνομά του από την περιοχή Χεροίανα όπου χορευόταν. Στην περιοχή της Αργυρούπολης.
• Σιτόν Μία μορφή ανάποδου μονού τικ. Χορευόταν στην Ιμέρα. Ο χορός πάει προς τα αριστερά.
• Στενά Δρόμα: (Ταρατσού Σοκακλάρ) Χορός της περιοχής Πάφρας
• Τάμσαρα Χορός της Νικόπολις. Η μουσική είναι παραλλαγή της “πιπιλομάτενας”. Χορευόταν στην Παλτσάνα-Νικόπολις
• Ταμσάρα Χορός με βάση το Διπάτ. Χορευόταν στα χωριά της ΆνωΜατσούκας & Αργυρούπολις. Η μουσική είναι παραλλαγή της “πιπιλομάτενας”
• Τέρς (Αγ Ντάγ Μαντέν) Μία μορφή Τρυγώνας με ανάποδο λαβύρινθο. Ο χορός πάει προς τ’ αριστερά.
  ή Γέμουρα Έτσι ονομάζεται ο ίδιος χορός στην επαρχία Κακάτσης στην Αργυρούπολη
• Τέρς (Κιουμούς Ματέν) Η τρυγώνα σε διαφορετική χορευτική και μουσική παραλλαγή. Ο χορός πάει προς τ’αριστερά.
• Τικ (Μονό): Χορός της Ματσούκας με έξι βήματα
  ή Διπλόν Ο ίδιος χορός όπως ονομάζεται στην Γαλίαινα.
• Τικ (Διπλόν) ήΤικ Σο Γόνατον: Χορός που χορευόταν σε όλο σχεδόν τον Πόντο με δέκα (10) βήματα.
• Τικ (Τρομαχτόν) ήΛαγγευτόν Χορευόταν ιδιαίτερα στα Κοτύωρα και στο Κάρς.
• Τίταρα ήΤετέ Αγάτς Παραλλαγή του Γετιέρε σε βήματα και μουσική με βάση το Διπάτ. Χορός της Αργυρούπολης.
• Τριπάτ Χορός της Ανω Ματσούκας
• Τρυγώνα Χορευόταν σε παραλλαγές σε διάφορες περιοχές του Πόντου. Πήρε το όνομά του από τον στοίχο: “Ακεί πέραν σ’ορμανόπον η Τρυγώνα η Κορώνα”
• Τυρφών (Τρύφωνας) Χορός της περιοχής Πάφρας. Ο Τρύφωνας ήταν υπαρκτό πρόσωπο (αρσούης) ο οποίος χόρευε πάντα ανάποδα.
• Τσοπανλάρ Χωριό ανατολικά της Σινώπης
• Τσουρτούγουζους Χορός του Κιουμούς Ματέν. Μιά μορφή γρήγορου τικ με τα χέρια κάτω σε διαρκή κίνηση μπρος-πίσω
• Φόνα Χορός της Αργυρούπολης. Παραλλαγή του Γιουβαρλαντούμ.
  ή Αρμενίτσας Ο ίδιος χορός όπως ονομαζόταν στη Γαλίαινα
• Χάλα-Χάλα Χορός της περιφέρειας Κακάτσης (Αργυρούπολη)
• Χαλάϊ Χορός του Αγ Ντάγ Ματέν. Ο πρώτος κρατάει μαντήλι.

ΧΟΡΟΙ ΠΟΥ ΧΟΡΕΥΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΠΟΝΤΙΟΥΣ ΤΗΣ ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ

• Αρμέγκον Χορός που χορεύθηκε από Πόντιους του Κάρς
• Γαϊτάν Χορός από το Σουράμ Καυκάσου
  ή Ανάποδο Ονομάζεται έτσι επειδή ο χορός πηγαίνει προς τα αριστερά
• Γιαματάν Χορός από την Γεωργία
• Μοντζόνος Χορός από την πρώην ΕΣΣΔ που πέρασε στον Πόντο μέσω Κάρς.
• Τάς ήΤάμασια Παραλλαγή της Ρώσικης “Καζάτσκας”. Τον έφεραν οι Πόντιοι που ήρθαν από την πρώην ΕΣΣΔ.
• Τη Γιαγματάς Χορός από την πρώην ΕΣΣΔ που πέρασε στον Πόντο μέσω Κάρς.
• Τουρνάλα Χορός της πρώην ΕΣΣΔ που χορεύθηκε από Ποντίους τουΚάρς
• Τσαντζάρα ήΤσανεζάρα Χορός που χορεύθηκε από Ποντίους από την πρώην ΕΣΣΔ (Καύκασος)

• Αρμέγκον Χορός που χορεύθηκε από Πόντιους του Κάρς
• Γαϊτάν Χορός από το Σουράμ Καυκάσου
  ή Ανάποδο Ονομάζεται έτσι επειδή ο χορός πηγαίνει προς τα αριστερά
• Γιαματάν Χορός από την Γεωργία
• Μοντζόνος Χορός από την πρώην ΕΣΣΔ που πέρασε στον Πόντο μέσω Κάρς.
• Τάς ήΤάμασια Παραλλαγή της Ρώσικης “Καζάτσκας”. Τον έφεραν οι Πόντιοι που ήρθαν από την πρώην ΕΣΣΔ.
• Τη Γιαγματάς Χορός από την πρώην ΕΣΣΔ που πέρασε στον Πόντο μέσω Κάρς.
• Τουρνάλα Χορός της πρώην ΕΣΣΔ που χορεύθηκε από Ποντίους τουΚάρς
• Τσαντζάρα ήΤσανεζάρα Χορός που χορεύθηκε από Ποντίους από την πρώην ΕΣΣΔ (Καύκασος)

Οι Έλληνες του Πόντου εγκαταστάθηκαν στις ακτές της Μαύρης θάλασσας στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. Η πρώτη πόλη ήταν η Ηράκλεια, αποικία των Μεγαρέων, έπειτα η Σινώπη, αποικία των Ιώνων της Μιλήτου και μετά όλες οι υπόλοιπες πόλεις.

Ο κύριος όγκος άρχισε να έρχεται στην Ελλάδα το 1922 πάνω σε μια συμφωνία για την ανταλλαγή των πληθυσμών. Μαζί τους έφεραν τα ήθη, έθιμα και τις παραδόσεις τους. Λέγοντας ήθη εννοούμε την ψυχική ποιότητα των ατόμων  που αποτελούν μια κοινωνία. Έθιμα εννοούμε τις πράξεις που ενδιαφέρουν το σύνολο των ατόμων τα οποία κατοικούν σ’ ένα τόπο. Οι πράξεις αυτές είναι κοινωνικά ή θρησκευτικά καθήκοντα, τα οποία είναι απαραίτητα για να διατηρηθεί ένα σύνολο. Τα έθιμα διατηρούνται με την παράδοση και παραμένουν αναλλοίωτα σε κάθε λαό για μεγάλο χρονικό διάστημα αν και πολλές φορές η κοινωνική μορφή, η οποία κατέστησε αναγκαία την εμφάνιση και ύπαρξή τους και τα δικαιολόγησε, πέρασε χωρίς να υπάρχει ελπίδα να επανέλθει.

Τα ήθη και έθιμα έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στη δημιουργία, διατήρηση και εξέλιξη του χορού.  Για τους Πόντιους ο χορός ήταν συνυφασμένος με τη ζωή τους. Από τα πρώτα τους βήματα μάθαιναν και χορό συμμετέχοντας στις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις . Δεν υπήρχε συγκεκριμένη ηλικία κατά την οποία μάθαιναν χορό, ούτε ο χορός διδασκόταν από χοροδιδασκάλους όπως γίνεται σήμερα. Ήταν προσωπική υπόθεση του κάθε παιδιού να αποφασίσει πότε θα μάθει και πότε θα πάρει το θάρρος να χορέψει δημόσια . Οι πιο σημαντικές γιορτές που γίνονταν οι χοροί, ήταν όλες οι χριστιανικές. Χριστούγεννα, Πάσχα, Πρωτοχρονιά, Φώτα, το πανηγύρι του χωριού, ονομαστικές γιορτές κ.λπ.

Ο χορός το καλοκαίρι στηνότανε συνήθως στην πλατεία του χωριού όπου λάμβανε μέρος όλος ο κόσμος. Το χειμώνα, που έκανε κρύο ή είχε ακατάλληλο καιρό, σε πολλά χωριά του Πόντου ο χορός γινότανε σε μια αίθουσα την οποία ονόμαζαν ΜΟΤΟΣ (το πρώτο Ο αν το μεταβάλουμε σε Ε γίνεται το μετόχι) δηλαδή ήταν ένα οίκημα που άνηκε στην εκκλησία και στο οποίο γίνονταν οι διάφορες εκδηλώσεις (γάμοι, βαφτίσια, γιορτές κ.λπ.) .

Οι χοροί του Πόντου είναι κυκλικοί, εκτός του Κοτσαγκέλ.

Δεν υπάρχει κορυφαίος όπως ακριβώς και στους αρχαίους κυκλικούς χορούς. Όταν χόρευαν πολλά άτομα μπορούσαν να σχηματίσουν πολλούς ομόκεντρους κύκλους.

Πολλές φορές ο χορός στηνόταν αυθόρμητα χωρίς καμία ιδιαίτερη αιτία. Μοναδική προϋπόθεση η παρουσία μουσικού και η ψυχική διάθεση.

Το κάλεσμα για τους χορούς στα μικρά χωριά γινότανε με το άκουσμα των οργάνων ή διαδίδετο μεταξύ των χωρικών, ενώ στα μεγάλα βγαίνανε δυο-τρία παιδιά και διαλαλούσαν (ντελάληδες) στους δρόμους το γεγονός.

Τα πανηγύρια συνήθως κρατούσαν δύο ημέρες, παραμονή και ανήμερα. Πολλές φορές όμως μπορούσε να συνεχιστεί για ημέρες από διάφορα άτομα, γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι και από χωριό σε χωριό (το αίσθημα της φιλοξενίας ήταν και είναι πολύ ανεπτυγμένο στους Πόντιους).

Οι Ποντιακοί χοροί είναι ομαδικοί γι’ αυτό η έναρξη δεν γινόταν από ένα συγκεκριμένο άτομο αλλά από ομάδα ατόμων.

Στους ανοικτούς χώρους, όπου χόρευαν πάρα πολλά άτομα, τα όργανα στα οποία έδειχναν προτίμηση ήταν ο ζουρνάς, το αγγείο ή τουλούμι ( άσκαυλος) και το νταούλι, λόγω της μεγάλης ηχητικής έντασης των οργάνων αυτών.

Εάν δεν υπήρχαν αυτά τα όργανα τότε χρησιμοποιούσαν μία ή και περισσότερες λύρες ταυτόχρονα. Ας σημειωθεί ότι η λύρα είναι το πιο διαδεδομένο μουσικό όργανο στους Πόντιους.

Αυτά συνέβαιναν στον Ανατολικό Πόντο.

Στο Δυτικό Πόντο τα όργανα που χρησιμοποιούσαν περισσότερο ήταν το βιολί , το κλαρίνο, ο ζουρνάς, το νταούλι και λιγότερο η λύρα. Οι οργανοπαίχτες βρίσκονταν πάντα μέσα στον κύκλο. Πολλές φορές περιφέρονταν παρακολουθώντας τους χορευτές και ακολουθώντας το ρυθμό της μουσικής για να μπορούν όλοι να ακούν διαδοχικά.Όταν ο οργανοπαίχτης κουραζόταν, διάφορα, νεαρά ως επί το πλείστον άτομα τον έπαιρναν στους ώμους και τον περιέφεραν αυτά για να τον ξεκουράζουν.

Οι μουσικοί που μπορούσαν να στήσουν χορό σε ανοικτούς χώρους, ήταν περιζήτητοι, γιατί αυτό απαιτούσε μια ιδιαίτερη ικανότητα και δεν ήταν μόνο θέμα μουσικής δεξιοτεχνίας.

Ο οργανοπαίχτης έπρεπε με το ύφος του, τις κινήσεις του, τις λεκτικές προτροπές του να μπορεί να ξεσηκώνει τους χορευτές.

Όταν ο μουσικός ήθελε να πληρωθεί από κάποιο άτομο, γονάτιζε παίζοντας μπροστά του και αυτός αν ήθελε, του κολλούσε στο μέτωπο με σάλιο ή του έβαζε στο στήθος ή στο όργανο διάφορα χαρτονομίσματα (καρσιλάεμαν).

Αυτός ήταν συνήθως και ο τρόπος πληρωμής.

Όσοι δεν χόρευαν κάθονταν γύρω-γύρω και παρακολουθούσαν όπως τα π.χ.άτομα προχωρημένης ηλικίας. Οι σεβάσμιοι, όπως ήταν ο παπάς, ο πρόεδρος (μουχτάρης), ο δάσκαλος και οι γέροντες συνήθως κάθονταν μέσα στον κύκλο, για να παρακολουθούν πιο άνετα.

Μερικές φορές ένα γλέντι τελείωνε με έναν καυγά στον οποίο μάλιστα, ορισμένες περιοχές δώσανε και ειδική ονομασία (ΓΑΡΜΑΓΑΛ), και βέβαια δεν έλειπαν και οι τουφεκιές στον αέρα.

Στα παλιά χρόνια, πριν το 1900, σε πολλά χωριά στο εσωτερικό του Πόντου οι κοπέλες  σε ηλικία γάμου και οι νιόπαντρες δεν χόρευαν με τους άνδρες σε δημόσιους χώρους , γιατί αυτό εθεωρείτο ντροπή. Ιδίως το να μπει μια παντρεμένη με τον άντρα της στο χορό και να της κρατάει κάποιος άλλος το χέρι, αυτό εθεωρείτο όχι πρέπον. Οι ελεύθερες κοπέλες και οι αρραβωνιασμένες, όταν ο χορός γινότανε σε δημόσιους χώρους κρύβονταν πίσω από θάμνους, γιατί ήταν ντροπή ακόμα και να βλέπουν. Βέβαια στην Τραπεζούντα και στις μεγαλουπόλεις, ο κόσμος ήταν πιο απελευθερωμένος.

Τα τραγούδια με τα οποία άρχιζε το γλέντι, ήταν ως επί το πλείστον τα επιτραπέζια, τα οποία δεν είχαν συγκεκριμένο δίστιχο, αλλά μπορούσαν να τραγουδάνε διάφορα δίστιχα σε απεριόριστο αριθμό.

Όταν μιλάμε για τους ποντιακούς χορούς και τα τραγούδια αλλά και για κάθε άλλο πολιτιστικό στοιχείο, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι:

Ποντιακό είναι κάθε τι που δημιουργήθηκε στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου, με όλες τις επιδράσεις και τις παραλλαγές τους. Είναι φανερό ότι στη διαμόρφωση των διαφόρων παραλλαγών, έπαιξαν σημαντικό ρόλο το φυσικό, πολιτιστικό και κοινωνικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα ο λαϊκός χορός που είναι δημιούργημα του λαού και άρα κυρίαρχο μέσο έκφρασής του,  έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί προϋποθέσεις για προσέγγιση και αλληλογνωριμία των λαών.

Οι αγροτικές κοινωνίες, όπως ήταν ως επί το πλείστον στον Πόντο, ήταν κλειστές και ήταν εύκολο να κρατηθεί η αυθεντικότητα των παραδόσεων.

Αντίθετα, οι σημερινές βιομηχανικές κοινωνίες είναι ανοιχτές. Έτσι δίνουν τη δυνατότητα στις πόλεις να συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό ατόμων με διαφορετικά τελείως ήθη, έθιμα και  διαφορετικές παραδόσεις. Τα άτομα αυτά ζουν, εργάζονται και διασκεδάζουν στους ίδιους κοινωνικούς χώρους, με αποτέλεσμα ο πολιτισμός τους να χάνει την ιδιαιτερότητά του και να αποκτά μια ενιαία κατά το πλείστον μορφή.

Οι χοροί χάνουν την ιδιαιτερότητα που είχαν στην περιοχή προέλευσής τους. Η ποικιλία των ρυθμών τους περιορίζεται στο ελάχιστο, γίνονται πιο γρήγοροι- αποτέλεσμα ίσως της εποχής της ταχύτητας – όπως συμβαίνει σε όλες σχεδόν τις χώρες.

Στους ποντιακούς χορούς παρατηρούμε ακριβώς το ίδιο φαινόμενο που παρατηρείται και στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας, δηλαδή μια μουσική, να χορεύεται διαφορετικά από ένα χωριό στο άλλο και να έχει διαφορετική ονομασία ή μικρή μουσική παραλλαγή.

Ο Πόντος είναι μια από τις πλουσιότερες περιοχές σε ποικιλία χορών και τραγουδιών. Οι χοροί του υπερβαίνουν τον αριθμό 40 και σίγουρα υπάρχουν και άλλοι που δεν έχουν καταγραφεί ακόμα.

Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία των Ποντιακών χορών οφείλεται στο γεγονός ότι ο Πόντος χωρίζεται οριζόντια σε δύο μέρη από την οροσειρά του Παρυάρδη (Παρχάρ) που είναι συνέχεια της οροσειράς του Καυκάσου. Έτσι έχουμε τον Παραλιακό Πόντο και τον Μεσογειακό.

Πολλά ποτάμια εξάλλου ξεκινούν από το Νότο και κατευθυνόμενα προς Βορρά εκβάλλουν στη Μαύρη θάλασσα. Αυτό είχε σαν συνέπεια η επικοινωνία μεταξύ των περιοχών αυτών να είναι δύσκολη και πολύ περιορισμένη και να γίνεται μόνο σε μικρές περιόδους του χρόνου με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν διαφορετικοί χοροί και πολλές παραλλαγές.

Πολλοί από τους χορούς αυτούς, κυρίως του Δυτικού Πόντου, χάθηκαν και τούτο διότι:

α) Στο Δυτικό Πόντο, πολλές περιοχές έχασαν βίαια το γλωσσικό τους ιδίωμα και αναγκάστηκαν να μιλούν τουρκικά, και

β) Τα μουσικά όργανα που ακούγονταν περισσότερο ήταν το βιολί, το κλαρίνο, το ούτι και τραγουδούσαν περισσότερο στα τουρκικά.

Όταν ήρθαν στην Ελλάδα, οι Πόντιοι του Ανατολικού Πόντου που μιλούσαν ποντιακά και παίζανε λύρα, το κατ’ εξοχήν  ποντιακό μουσικό όργανο και βέβαια είχαν καλύτερους λυράρηδες, επεκράτησαν των Δυτικών και αυτό είχε σαν συνέπεια να ατονήσουν τα τραγούδια και οι χοροί του Δυτικού Πόντου.

Ας σημειωθεί ότι και μερικοί χοροί του Ανατολικού Πόντου ατόνησαν.

Στον Ελλαδικό χώρο, μερικοί χοροί όπως το Κότσαρι ή Σερανίτσα  ή Λετσίνα κ.λπ. έχασαν τον τοπικό τους χαρακτήρα και χορεύτηκαν από όλους τους Ποντίους ενώ άλλοι, όπως οι χοροί  Τάμσαρα, Τίταρα, Εταιρέ κ.λπ. διατήρησαν την ιδιαιτερότητα τους.

Σήμερα η εκμάθηση των χορών στις μεν πόλεις γίνεται από τους ποντιακούς συλλόγους, το σύνολο σχεδόν των οποίων διαθέτει χοροδιδασκάλους και χορευτικά συγκροτήματα, ενώ στα χωριά που έχουν αμιγή ποντιακό πληθυσμό μαθαίνονται μέσα από τη διασκέδαση, όπως δηλαδή γινόταν και στο φυσικό τους χώρο. Και στα χωριά όμως που έχουν μικτό πληθυσμό χορεύονται περισσότερο οι ποντιακοί χοροί.

Επειδή οι Πόντιοι στην Ελλάδα, δεν ζουν σε έναν ενιαίο και συγκεκριμένο χώρο, όπως στον Πόντο, όπου θα μπορούν να αναβαπτίζονται, θα πρέπει, αν θέλουν να διατηρήσουν την πολιτιστική τους ιδιαιτερότητα, να δείξουν σεβασμό στην κλασσική μορφή των χορών τους που ας μη λησμονούμε ότι είναι η κυριότερη συνιστώσα της λαϊκής παράδοσης.

Δυστυχώς πολλοί χοροδιδάσκαλοι δεν φαίνεται να κατανοούν αυτή την αναγκαιότητα. Έτσι παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της παραποίησης της παραδοσιακής μορφής των χορών εν ονόματι της “καλλιτεχνικής χορογραφίας”.

Βέβαια μέσα σ΄ όλα αυτά μπορούμε να διακρίνουμε το γεγονός ότι σήμερα οι χοροί αφομοιώνονται πολύ πιο εύκολα και χορεύονται και από μη Ποντίους, πράγμα που ήταν πολύ δύσκολο όταν είχαν την παραδοσιακή τους μορφή.

Για τους ποντιακούς χορούς δεν υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία. Από τις σημαντικότερες, αν όχι η σημαντικότερη, δημοσιεύσεις είναι η διατριβή του Κιλ Πάτρικ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες η οποία δημοσιεύτηκε στην Αγγλική γλώσσα σαν παράρτημα  του Αρχείου του Πόντου.

Ευχαριστούμε πολύ το site www.pontos.org